Pozwolenia konserwatorskie w relacji do innych decyzji inwestycyjnych

Pozwolenia konserwatorskie dotyczą głównie zabytków wpisanych do rejestru zabytków (ruchomych, nieruchomych, archeologicznych). Odnoszą się również do otoczenia zabytków. Organy właściwe do wydania pozwoleń konserwatorskich, podmioty uprawnione do wystąpienia o ich wydanie, zakres prac wymagających uzyskania takich pozwoleń, warunki ich wydania oraz etap procesu inwestycyjnego, na którym inwestorzy powinni już dysponować takimi pozwoleniami określają przepisy dwóch ustaw. Część tych zagadnień regulują przepisy ustawy z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. 2022 roku, poz. 840, dalej zwana: „UOZ”), a pozostałą część przepisy ustawy z dnia 7 lipca 1994 roku Prawo budowlane (Dz. U. z 2024 roku, poz. 725, dalej zwana: „PB”). Poniżej przedstawiam wyciąg z relewantnych przepisów w tym zakresie.

 O czym będzie mowa?

• Pozwolenia konserwatorskie w relacji do innych decyzji inwestycyjnych
• Pozwolenie na roboty budowlane przy obiekcie zabytkowym
• Zakres robót budowlanych przy zabytku lub w jego otoczeniu
• Roboty budowlane wymagające pozwolenia na budowę, zgłoszenia oraz inne
• Związanie organu konserwatorskiego wnioskiem inwestora
• Pozwolenie konserwatorskie jako decyzja uznaniowa podlega zaskarżeniu
• Skutki wydania pozwolenia konserwatorskiego i jego znaczenie dla pozwolenia na budowę
• Skutki nieprzedłożenia przez inwestora pozwolenia konserwatorskiego w postępowaniu budowlanym
• Ważność pozwolenia konserwatorskiego w postępowaniu budowlanym
• Uzyskanie pozwolenia konserwatorskiego w postępowaniu legalizującym samowolę budowlaną.
• Pozwolenie na rozbiórkę obiektu zabytkowego

Art. 36 UOZ stanowi:

1. Pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków wymaga:

1) prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru, w tym prac polegających na usunięciu drzewa lub krzewu z nieruchomości lub jej części będącej wpisanym do rejestru parkiem, ogrodem lub inną formą zaprojektowanej zieleni;

2) wykonywanie robót budowlanych w otoczeniu zabytku;

(…)

11) podejmowanie innych działań, które mogłyby prowadzić do naruszenia substancji lub zmiany wyglądu zabytku wpisanego do rejestru, z wyłączeniem działań polegających na usuwaniu drzew lub krzewów z terenu nieruchomości lub jej części niebędącej wpisanym do rejestru parkiem, ogrodem albo inną formą zaprojektowanej zieleni;

(…)

1a. 

Przy zabytku wpisanym na Listę Skarbów Dziedzictwa można prowadzić:

1) prace konserwatorskie,

2) prace restauratorskie,

3) badania konserwatorskie

– na podstawie pozwolenia wydanego przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.

2a. Wojewódzki konserwator zabytków może uzależnić podjęcie działań objętych pozwoleniem, o którym mowa w ust. 1, od przekazania przez wnioskodawcę w oznaczonym terminie określonych informacji dotyczących działań wymienionych w pozwoleniu, zastrzegając odpowiedni warunek w treści pozwolenia. Do warunku stosuje się art. 162 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego.

2b. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego może uzależnić podjęcie działań objętych pozwoleniem, o którym mowa w ust. 1a, od przekazania przez wnioskodawcę w oznaczonym terminie określonych informacji dotyczących działań wymienionych w pozwoleniu, zastrzegając odpowiedni warunek w treści pozwolenia. Do warunku stosuje się art. 162 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego.

3. Pozwolenia, o których mowa w ust. 1 i 1a, mogą określać warunki, które zapobiegną uszkodzeniu lub zniszczeniu zabytku.

(…)

5. Pozwolenia, o których mowa w ust. 1 i 1a, wydaje się na wniosek osoby fizycznej lub jednostki organizacyjnej posiadającej tytuł prawny do korzystania z zabytku wpisanego na Listę Skarbów Dziedzictwa albo do rejestru, wynikający z prawa własności, użytkowania wieczystego, trwałego zarządu albo ograniczonego prawa rzeczowego lub stosunku zobowiązaniowego.

(…)

8. Uzyskanie pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków na podjęcie robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru nie zwalnia z obowiązku uzyskania pozwolenia na budowę albo zgłoszenia, w przypadkach określonych przepisami Prawa budowlanego.

Art. 39 PB stanowi:

1. Prowadzenie robót budowlanych przy obiekcie budowlanym wpisanym do rejestru zabytków lub na obszarze wpisanym do rejestru zabytków wymaga, przed wydaniem decyzji o pozwoleniu na budowę, uzyskania pozwolenia na prowadzenie tych robót, wydanego przez właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków.

2. Decyzja o pozwoleniu na rozbiórkę obiektu budowlanego wpisanego do rejestru zabytków może być wydana po uzyskaniu decyzji Generalnego Konserwatora Zabytków działającego w imieniu ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego o skreśleniu tego obiektu z rejestru zabytków.

1. Pozwolenie na roboty budowlane przy obiekcie zabytkowym

1. Zakres robót budowlanych przy zabytku lub w jego otoczeniu

Z przepisów UOZ wynika, że pozwolenie konserwatorskie jest wymagane w przypadkach:

• prowadzenia robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru, w tym prac polegających na usunięciu drzewa lub krzewu z nieruchomości lub jej części będącej wpisanym do rejestru parkiem, ogrodem lub inną formą zaprojektowanej zieleni oraz przy wykonywaniu robót budowlanych w otoczeniu zabytku;
• wykonywania robót budowlanych w otoczeniu zabytku.

W świetle przepisów UOZ uzyskanie pozwolenia konserwatorskiego na podjęcie tych robót  przy zabytku wpisanym do rejestru, nie zwalnia z obowiązku uzyskania pozwolenia na budowę albo zgłoszenia, w przypadkach określonych w przepisach PB.

Z kolei, z przepisów PB wynika, że pozwolenie konserwatorskie jest wymagane w przypadku prowadzenia robót budowlanych przy obiekcie budowlanym wpisanym do rejestru zabytków lub na obszarze wpisanym do rejestru zabytków, które wymagają uzyskania pozwolenia na budowę.

Mimo widocznych różnic pomiędzy tymi przepisami co do zakresu robót budowlanych wymagających pozwolenia konserwatorskiego (rodzaju tych robót i miejsca ich wykonywania), inwestor planujący takie roboty powinien ubiegać się o uzyskanie pozwolenia w każdym przypadku, gdy zakłada, że będą one prowadzone przy zabytku wpisanym do rejestru zabytku lub w jego otoczeniu.

Dość często inwestorzy ubiegają się o pozwolenia konserwatorskie dla obszarów wpisanych do rejestru zabytków. Wpisanie do rejestru zabytków układu urbanistycznego jest wpisem obszarowym, a nie indywidualnym, co nie oznacza, że obiekty znajdujące się na takim obszarze nie podlegają ochronie zabytków. Wprost przeciwnie, wpis obszarowy oznacza, że ochronie prawnej podlegają wszystkie znajdujące się na tym obszarze obiekty. Inny natomiast jest tylko zakres ochrony takich obiektów niż obiektów wpisanych indywidualnie do rejestru zabytków.
W przypadku wpisu obszarowego ochronie podlegają zewnętrzne cechy obiektów (tworzące substancję zabytkową). W przypadku wpisu indywidualnego ochrona jest szersza, gdyż obejmuje również wnętrze obiektu, co oznacza, że zezwoleń konserwatora zabytków wymagają również prace budowlane prowadzone wewnątrz budynku wpisanego indywidualnie do rejestru zabytków (tak: wyrok NSA z dnia 29 grudnia 2011 roku, II OSK 2152/10).

Występują też sytuacje, gdy obiekt nie posiada samoistnej wartości zabytkowej, ale znajduje się na obszarze figurującym w rejestrze zabytków jako całość np. stanowiąc element zabytkowego układu urbanistycznego (tak: wyrok WSA w Poznaniu z dnia 3 lipca 2013 roku, II SA/Po 378/13). Dlatego też przyjmuje się, że objęcie ochroną układu urbanistycznego nie oznacza automatycznie, samo przez się, że ochrona ta rozciąga się na poszczególne obiekty tego układu. Wpisanie do rejestru zabytków układu urbanistycznego ma na celu zachowanie najcenniejszych elementów historycznego rozplanowania oraz kompozycji przestrzennej zespołu (tak: wyrok WSA w Gdańsku z dnia 24 maja 2017 roku, II SA/Gd 196/17).

• Roboty budowlane wymagające pozwolenia na budowę, zgłoszenia oraz inne

W przepisach PB wyartykułowano wprost wymóg uzyskania pozwolenia konserwatorskiego jedynie w odniesieniu do robót budowlanych wymagających pozwolenia na budowę. Pominięto inny sposób uzyskania zgody na przeprowadzenie robót budowlanych, tj. ich zgłoszenie.

W doktrynie wyrażany jest pogląd, że z art. 36 ust. 1 i 8 UOZ wynika obowiązek uzyskania pozwolenia konserwatorskiego także w odniesieniu do robót, które wymagają zgłoszenia, oraz robót niewymagających ani pozwolenia na budowę ani zgłoszenia (tak: A. Ostrowska, Prawo budowlane, Komentarz pod red. A. Gliniecki, Warszawa 2016, art. 39).

Podzielając ten pogląd należy dodać, że organ konserwatorski oceniając konieczność wydania takiego pozwolenia, powinien każdorazowo opierać się na ustaleniu, jaki wpływ będzie miała konkretna inwestycja na chronione wartości danego zabytku czy jego otoczenia i kierować się dyrektywami wynikającymi z art. 4 UOZ, tj. zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie, zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków, udaremnienie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków, przeciwdziałania kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę, kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków, a także uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska (tak: wyrok WSA w Warszawie z dnia 11 czerwca 2008 roku, I SA/Wa 190/08).

Można przyjąć, że niezależnie więc od tego, czy określone roboty budowlane będą wymagały uzyskania decyzji o pozwoleniu na budowę, dokonania zgłoszenia, czy też nie będą wymagały uzyskania tego typu zgód, inwestor, który planuje zrealizować określone roboty budowlane, powinien uzyskać pozwolenie konserwatorskie przed ich przeprowadzeniem. W przypadku zaś ubiegania się o wydanie pozwolenia na budowę inwestor będzie zobowiązany dołączyć do wniosku stosowne pozwolenie konserwatorskie.

Robotami budowlanymi przy zabytku lub w jego otoczeniu, wymagającymi pozwolenia konserwatorskiego, będzie nie tylko budowa, ale także przebudowa, montaż, remont lub rozbiórka obiektu budowlanego. Art. 3 pkt 8) UOZ odsyła do definicji robót budowlanych w art. 3 pkt 7) PB.

Jako przebudowę należy rozumieć wykonywanie robót budowlanych, w wyniku których następuje zmiana parametrów użytkowych lub technicznych istniejącego obiektu budowlanego, z wyjątkiem charakterystycznych parametrów, jak: kubatura, powierzchnia zabudowy, wysokość, długość, szerokość bądź liczba kondygnacji; w przypadku dróg są dopuszczalne zmiany charakterystycznych parametrów w zakresie niewymagającym zmiany granic pasa drogowego (art. 3 pkt 7a) PB).

Remont należy rozumieć jako wykonywanie w istniejącym obiekcie budowlanym robót budowlanych polegających na odtworzeniu stanu pierwotnego, a niestanowiących bieżącej konserwacji, przy czym dopuszcza się stosowanie wyrobów budowlanych innych niż użyto w stanie pierwotnym (art. 3 pkt 8) PB).

• Związanie organu konserwatorskiego wnioskiem inwestora

Pozwolenie konserwatorskie wydawane jest na wniosek inwestora, który powinien zawierać wskazanie zakresu planowanych robót budowlanych przy zabytku.

Do takiego wniosku należy dołączyć m.in. projekt budowlany, część projektu budowlanego w zakresie niezbędnym do oceny wpływu planowanych robót budowlanych na zabytek albo program robót budowlanych. Wynika to z § 4 ust. 2 pkt 1) Rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 2 sierpnia 2018 roku w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, prac restauratorskich i badań konserwatorskich przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków albo na Listę Skarbów Dziedzictwa oraz robót budowlanych, badań architektonicznych i innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, a także badań archeologicznych i poszukiwań zabytków (Dz. U. z 2021 roku, poz. 81, dalej zwane: „Rozporządzeniem”).

Organ konserwatorski musi posiadać szczegółową wiedzę dotyczącą planowanych robót w odniesieniu np. do parametrów projektowanego obiektu budowlanego (np. liczby kondygnacji) czy wyglądu elewacji lub użytych materiałów budowlanych. W praktyce organ wydaje pozwolenie na prowadzenie robót budowlanych na podstawie szczegółowej analizy projektu budowlanego obejmującego planowaną na chronionym obszarze inwestycję (tak: wyrok NSA z dnia 12 września 2008 roku, II OSK 1034/07).

Rozpoznając wniosek inwestora, organ konserwatorski rozstrzyga, czy ingerencja w zabytek na skutek prowadzonych robót budowlanych nie wpłynie na niego negatywnie, a więc nie doprowadzi do uszkodzenia zabytku czy obniżenia jego walorów estetycznych. Rolą tego organu jest ocena zaproponowanych we wniosku robót budowlanych.

Organ konserwatorski nie może dokonać modyfikacji zaproponowanego zakresu, rozwiązań technicznych czy projektowych przez inwestora. Może jedynie wyrazić zgodę na ich zastosowanie w okolicznościach konkretnej sprawy albo takiej zgody odmówić. Można spotkać także sytuacje, w których organ akceptuje jedynie część zaproponowanych robót budowlanych i udziela inwestorowi pozwolenia jedynie na tę część, jeżeli roboty mogą być wykonane niezależnie od pozostałych robót wskazanych we wniosku. W takiej sytuacji inwestor powinien zmodyfikować projekt budowlany składany wraz z wnioskiem o wydanie pozwolenia na budowę, tak aby obejmował tylko te roboty budowlane, na których przeprowadzenie pozwolił organ konserwatorski.

• Pozwolenie konserwatorskie jako decyzja uznaniowa podlega zaskarżeniu

Pozwolenie konserwatorskie wydawane jest w ramach tzw. uznania administracyjnego, ponieważ przepisy UOZ nie uzależniają jego wydania od spełnienia ściśle określonych przesłanek prawnych. Pozostawiają ocenę zaproponowanych robót budowlanych ocenie organu konserwatorskiemu. Nie oznacza to jednak, że taka ocena może być dowolna. Powinna być dokonana po wszechstronnej ocenie materiału dowodowego i uwzględniać cele UOZ.

Pozwolenie konserwatorskie jest wydawane w formie decyzji administracyjnej. Zgodnie z art. 107 Kodeksu postępowania administracyjnego decyzja taka powinna w szczególności zawierać rozstrzygnięcie, uzasadnienie faktyczne i prawne, pouczenie o środku zaskarżenia oraz powinna być doręczona stronom postępowania. Wymogów powyższych nie spełnia pismo wojewódzkiego konserwatora zabytków adresowane do inwestorów, w którym organ jedynie „opiniuje pozytywnie ze stanowiska konserwatorskiego” przedstawiony projekt budowlany.

W przypadku gdyby inwestor miał zastrzeżenia co do wydanej decyzji w przedmiocie pozwolenia konserwatorskiego może wystąpić ze skargą do sądu administracyjnego (tak: wyrok WSA w Warszawie z dnia 19 maja 2014 roku, VII SA/Wa 254/14).

• Skutki wydania pozwolenia konserwatorskiego i jego znaczenie dla pozwolenia na budowę

Pozwolenie konserwatorskie nie stanowi rozstrzygnięcia, na podstawie którego inwestor może przeprowadzić roboty budowlane. Uzyskanie pozwolenia konserwatorskiego na przeprowadzenie takich robót, które wymagają pozwolenia na budowę, warunkuje możliwość uzyskania pozwolenia na budowę. Inwestor, który uzyska pozwolenie konserwatorskie powinien je przedłożyć w postępowaniu o udzielenie pozwolenia na budowę, jeżeli zamierza podjąć roboty budowlane. Udzielenie przedmiotowego pozwolenia upoważnia organ architektoniczno-budowlany do wydania inwestorowi pozwolenia na budowę, jeżeli spełnione są wszystkie pozostałe przewidziane przepisami prawa warunki do wydania pozwolenia na budowę.

• Skutki nieprzedłożenia przez inwestora pozwolenia konserwatorskiego w postępowaniu budowlanym

W przypadku, gdy inwestor nie dołączy do wniosku o pozwolenie na budowę pozwolenia konserwatorskiego, organ administracji architektoniczno-budowlanej powinien nałożyć na niego postanowieniem obowiązek przedłożenia takiego pozwolenia, wyznaczając stosowny termin pod rygorem wydania decyzji o odmowie udzielenia pozwolenia na budowę. Termin ten może być na wniosek inwestora przedłużany.

Jeżeli inwestor nie uzyska stosownego pozwolenia konserwatorskiego na prowadzenie robót budowlanych, a organ administracji architektoniczno-budowlanej pomimo to zatwierdzi projekt budowlany i udzieli pozwolenia na budowę, to decyzja o pozwoleniu na budowę jest obarczona wadą uzasadniającą wyeliminowanie jej z obrotu prawnego.

Taki przypadek kwalifikuje się w orzecznictwie sądów administracyjnych jako podstawa do stwierdzenia nieważności pozwolenia na budowę, jako że zostało wydane z rażącym naruszeniem prawa  (art. 156 § 1 pkt 2 Kodeksu postępowania administracyjnego). Można spotkać się również z kwalifikacją takiego przypadku jako podstawy do wznowienia postępowania zakończonego wydaniem pozwolenia na budowę, jako że zostało wydane bez uzyskania wymaganego prawem stanowiska innego organu (art. 145  § 1 pkt 6 Kodeksu postępowania administracyjnego).

Znajduje to potwierdzenie poniższych orzeczeniach sądów administracyjnych:

• w wyroku WSA w Warszawie z dnia 23 września 2010 roku, VII SA/Wa 66/10 wskazano:                      W przypadku gdy inwestor nie uzyskał stosownego pozwolenia na prowadzenie robót budowlanych przy zabytku lub na obszarze wpisanym do rejestru zabytków, a organ administracji architektoniczno-budowlanej mimo to zatwierdził projekt budowlany i udzielił inwestorowi pozwolenia na budowę, to decyzja o pozwoleniu na budowę jest obarczona tak istotną wadą prawną, że uzasadnia to jej wyeliminowanie z obrotu prawnego gdyż jest obarczona wadą rażącego naruszenia prawa z przesłanki z  art. 156 §1 pkt 2 KPA.
• w wyroku WSA w Warszawie z dnia 27 lutego 2020 roku, VII SA/Wa 2358/19 przyjęto: Brak uzgodnienia przez organ stopnia podstawowego, decyzji z właściwym wojewódzkim konserwatorem zabytków na podstawie art. 39 ust. 4 p.b., mógłby być podstawą do wznowienia postępowania w oparciu o art. 145 § 1 pkt 6 k.p.a.

• Ważność pozwolenia konserwatorskiego w postępowaniu budowlanym

Z art. 39 ust. 1 PB wynika, że uzyskanie pozwolenia konserwatorskiego jest wymagane przed wydaniem pozwolenia na budowę. W § 13 ust. 1 pkt 7) Rozporządzenia wskazano, że pozwolenie na prowadzenie robót budowlanych zawiera wskazanie jego terminu ważności. W wyroku WSA w Warszawie z dnia 5 czerwca 2019 roku, VII SA/Wa 9/19 stwierdzono, że termin ważności pozwolenia konserwatorskiego ma jedynie walor informacyjny. Po wydaniu decyzji o pozwoleniu na budowę, pozwolenie konserwatorskie zostaje niejako skonsumowane, a inwestor zachowuje uprawnienia nadane mu tym pozwoleniem, dopóty dopóki pozwolenie na budowę pozostaje w obrocie prawnym.

W wyroku NSA z dnia 15 listopada 2022 roku, II OSK 3526/19 podkreślono, że:

• Okoliczność upływu terminu pozwolenia konserwatorskiego nie powoduje, że inwestor, prowadzący roboty budowlane na podstawie ostatecznej decyzji udzielającej pozwolenia na budowę, prowadzi działania przy zabytku bez pozwolenia właściwego organu konserwatorskiego. Kontynuowanie robot budowlanych przy zabytku po terminie ustalonym w pozwoleniu konserwatorskim, nie może być utożsamiane z podjęciem robot budowlanych przy zabytku bez pozwolenia konserwatorskiego w ogóle. Pozwolenie konserwatorskie musi zatem zachowywać ważność w momencie udzielenia pozwolenia na budowę, a nie przez cały okres prowadzenia robót budowlanych.
• W innym przypadku (…) utrata ważności pozwolenia konserwatorskiego, w związku z upływem wskazanego w nim okresu ważności tego pozwolenia, prowadziłaby do sytuacji, w której inwestor legitymując się ostateczną decyzją udzielającą pozwolenia na budowę, uzyskaną po uprzednim uzyskaniu pozwolenia konserwatorskiego, nie mógłby wykonywać robót budowlanych na podstawie tej decyzji. W istocie oznaczałoby to, że wykonalność decyzji udzielającej pozwolenia na budowę, uzależniona byłaby od uznania organu ochrony zabytków, rozstrzygającego sprawę zmiany pozwolenia konserwatorskiego w zakresie terminu jego ważności.
• Takiemu sposobowi rozumowania (…) przeczy też sposób w jaki ustawodawca sformułował treść art. 107d ust. 1 u.o.z. Otóż karze pieniężnej podlega nie ten, kto bez pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków prowadzi roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru, lecz ten kto takie roboty podejmuje. Natomiast zgodnie z definicją zawartą w Słowniku Języka Polskiego PWN, podejmowanie oznacza „przedsięwziąć jakieś działanie”, „rozpocząć coś”. Podejmowanie działań, o których mowa w art. 36 ust. 1 pkt 1 u.o.z., to ich rozpoczynanie. Zatem karze podlega ten kto rozpoczyna roboty budowlane bez uzyskania pozwolenia konserwatorskiego.

• Uzyskanie pozwolenia konserwatorskiego w postępowaniu legalizującym samowolę budowlaną

Skoro inwestor, chcąc legalnie przystąpić do prac budowlanych przy obiekcie znajdującym się na obszarze wpisanym do rejestru zabytków, musi przedstawić pozwolenie konserwatorskie, to tym bardziej uzyskanie takiej decyzji będzie obligatoryjne w przypadku prowadzenia postępowania związanego z legalizacją robót budowlanych. Takimi pracami będą również prace doprowadzające wykonane już roboty budowlanego do stanu zgodnego z prawem i pozwolenie konserwatorskie nie może zostać zastąpione pismem zawierającym stanowisko tego organu (tak: wyrok NSA z dnia 20 czerwca 2012 roku, II OSK 524/11).

• Pozwolenie na rozbiórkę obiektu zabytkowego

Z art. 39 ust. 2 PB wynika, że pozwolenie na rozbiórkę odnosi się tylko do obiektu budowlanego wpisanego do rejestru zabytków (tak też: wyrok NSA z dnia 4 października 2012 roku, II OSK 1032/11). Pozwolenie takie może być wydane po uzyskaniu decyzji Generalnego Konserwatora Zabytków, działającego w imieniu ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, o skreśleniu tego obiektu z rejestru zabytków (tak: wyrok WSA w Poznaniu z dnia 17 listopada 2011 roku, IV SA/Po 778/11).

Art. 13 UOZ przewiduje, że postępowanie w sprawie skreślenia zabytku z rejestru wszczyna się z urzędu bądź na wniosek właściciela zabytku lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy.

Skreśleniu z rejestru podlega zabytek wpisany do rejestru, który uległ zniszczeniu w stopniu powodującym utratę jego wartości historycznej, artystycznej lub naukowej albo którego wartość będąca podstawą wydania decyzji o wpisie do rejestru nie została potwierdzona w nowych ustaleniach naukowych. Skreśleniu z rejestru może podlegać też część zabytku, jak również otoczenie zabytku (wraz ze skreślanym zabytkiem).

Wyżej przytoczone przesłanki warunkujące skreślenie zabytku z rejestru są nieostre i wymagają doprecyzowywania na tle konkretnych stanów faktycznych spraw rozpoznawanych przez organy konserwatorskie. Prowadzi to dość często do konfliktów z właścicielami zabytków, działającymi dość często tylko w swoim interesie ekonomicznym. „Z pomocą” w rozwiązaniu tych konfliktów przychodzi orzecznictwo sądów administracyjnych, które stoją na stanowisku, że:

• O istnieniu wartości zabytkowej decyduje zachowanie substancji, która inkorporuje rdzeń wartości zabytkowej. Zniszczenie elementów zabytku, których zachowanie nie miało wpływu na istotę tego zabytku, powoduje uszczerbek w wartości zabytkowej, choć nie może powodować skreślenia. Organy oceniające zasadność wpisu do rejestru zabytków obiektu, który uległ zniszczeniu, powinny więc oceniać, czy stan zachowania tego obiektu jest na tyle zły, że nie przedstawia on już żadnej wartości historycznej, artystycznej lub naukowej (tak: wyrok NSA z dnia 25 maja 2011 roku, II OSK 1157/10);
• Nie może stanowić podstawy skreślenia z rejestru zabytków ewentualna długotrwałość prowadzonych badań lub nienależyta opieka nad przedmiotami wydobytymi w trakcie tych badań. Także ewentualne niekorzystne skutki finansowe prowadzonych badań dla właściciela nieruchomości nie zostały wymienione jako przesłanka skreślenia zabytku z rejestru, a wobec tego poniesienie szkody przez właściciela nieruchomości nie może stanowić podstawy do uwzględnienia wniosku w trybie art. 13 ust. 1 UOZ, a jedynie okoliczność podlegającą uwzględnieniu przy ocenie, we właściwym postępowaniu, roszczenia odszkodowawczego (tak: wyrok WSA w Warszawie z dnia 22 lipca 2010 roku, I SA/Wa 194/10);
• Nawet gdy stan techniczny pozostałości budynku wpisanego do rejestru zabytków nie pozwala na jego odbudowę, a tylko na wyburzenie, nie można go wykreślić z rejestru na podstawie art. 13 ust. 1 UOZ (tak: wyrok WSA w Warszawie z dnia 24 lutego 2009 roku, I SA/Wa 1596/08);
• Przesłanką, która musi być spełniona, aby nastąpiło wykreślenie zabytku z rejestru, jest nie tyle sam fakt zniszczenia zabytku, ile zniszczenie w takim stopniu, który powoduje utratę (w konkretnej sprawie) wartości historycznej i naukowej (tak: wyrok WSA w Warszawie z dnia 15 października 2008 roku, I SA/Wa 654/08);
• Przy ocenie, czy zachodzą przesłanki, określone w omawianym przepisie, pozwalające na skreślenie zabytku z rejestru, nie bierze się pod uwagę czynnika ekonomicznego, np. kosztów prac konserwatorskich i budowlanych (tak: wyrok WSA w Warszawie z dnia 5 października 2006 roku, I SA/Wa 596/06).

Należy mieć na uwadze, że w art. 13 ust. 4 UOZ określono szczególne przypadki skreślenia zabytku z rejestru. Należy do nich zabytek, który został wpisany: (i) na Listę Skarbów Dziedzictwa, (ii) do inwentarza muzeum, (iii) a także ten, który wszedł w skład narodowego zasobu bibliotecznego.

Do uzyskania decyzji o skreśleniu zabytku z rejestru, a następnie dołączenia jej do wniosku o pozwolenie na rozbiórkę, zobowiązany jest inwestor. Do postępowania w sprawie pozwolenia na rozbiórkę stosuje się odpowiednio art. 32 i n. Prawa budowlanego. Na temat skutków prawnych niedołączenia do wniosku o pozwolenie na rozbiórkę decyzji o skreśleniu obiektu z rejestru zabytków oraz wydania pozwolenia na rozbiórkę mimo braku tej decyzji aktualne są uwagi omówione w pkt f) przy pozwoleniu na roboty budowlane.